Βιογραφία
Το 1964 ως Ελληνίδα υπήκοος απελάθηκε από την Τουρκία μαζί με την κόρη της, ηλικίας ενός έτους, και ήρθε ως πρόσφυγας στην Ελλάδα. Πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της στην Αθήνα.
Τα πρώτα χρόνια
Η Ήβη Στάγκαλη γεννήθηκε στις 29 Μαρτίου του 1922 στην Κωνσταντινούπολη. Γόνος αστικής οικογενείας, ήταν η μεγαλύτερη από τις δύο κόρες που απέκτησε ο Ιωάννης και η Μαρίκα Στάγκαλη. Η μητέρα της είχε οίκο μόδας ,“Salon”, και ο πατέρας της ήταν καθηγητής γυμναστικής. Μαζί με την αδελφή της Θάλεια, πέρασε ευτυχισμένα παιδικά χρόνια μέσα στο ήρεμο οικογενειακό περιβάλλον που διαταράχθηκε από τον πρόωρο θάνατο του πατέρα της, όταν η ίδια ήταν δεκατεσσάρων ετών.
Οι δυο αδελφές τη δεκαετία του 1930 πήγαν στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο.
Σπουδές
Με στόχο τις σπουδές στη Σορβόννη, καθ υπόδειξη του Γάλλου θείου τους Paul Martin, η Ήβη διέκοψε στη μέση τις σπουδές της στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο για να τις ολοκληρώσει κάνοντας μαθήματα κατ οίκον με δυο Γάλλους καθηγητές. Έναν για τα θεωρητικά μαθήματα και έναν για μαθηματικά, φυσική – χημεία κτλ.. Το όνειρο της οικογένειας όμως με την νεαρή Ήβη φοιτήτρια στη Σορβόννη δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.
Η παρουσία του “ θείου Πωλ” στη ζωή της Ήβης Στάγκαλη, αντίθετα από τα σχέδια που είχε ο ίδιος για τη νεαρή ανιψιά του, καλλιέργησε εκείνο το έδαφος που χρειαζόταν η Ήβη προκειμένου να αναπτυχθεί η ανεξάρτητη προσωπικότητα της. Ο Paul Martin μαζί με τη σύζυγο του -αδελφή της μητέρας της Ήβης και της Θάλειας– ζούσε μαζί με την οικογένεια. Ήταν διευθυντής στην βιβλιοθήκη του γαλλικού προξενείου στην Τουρκία και καθώς δεν γνώριζε ελληνικά, στο σπίτι μιλούσαν γαλλικά. Η γνώση των γαλλικών ευνόησε τις πνευματικές αναζητήσεις της νεαρής Ήβης. Πέρασε την εφηβική της ηλικία στο σπίτι, “ κρυμμένη” στη βιβλιοθήκη του θείου της, και ήρθε σε επαφή με κείμενα που δεν ήταν εύκολο να βρεθούν εκείνη την εποχή στην Κωνσταντινούπολη. Η συστηματική ανάγνωση διεύρυνε τους πνευματικούς ορίζοντες της νεαρής Ήβης Στάγκαλη και την ώθησε έξω από τα πλαίσια της κοινότητας των Ρωμιών της Πόλης. Το 1942 κρυφά από την οικογένεια της αρχίζει να παρακολουθεί μαθήματα στην Ακαδημία Καλών Τεχνών ως ακροάτρια καθώς η ελληνική υπηκοότητα δεν της επιτρέπει να εγγραφεί κανονικά. Οι σπουδές της ολοκληρώθηκαν το 1949.
Ομάδα των Δέκα
Πολύ νωρίς ο δάσκαλος της, Bedri Rahmi Eyüboğlu , ένας από τους κορυφαίους Τούρκους ζωγράφους του 20ου αιώνα, την διακρίνει και το 1946 η Ήβη Στάγκαλη συμμετέχει ως ιδρυτικό μέλος στην Oμάδα των Δέκα (Onlar Grubu). Με αυτό τον τρόπο το όνομα της Ελληνίδας ζωγράφου, που δεν είχε δικαίωμα κανονικής εγγραφής στη σχολή της, λόγω ελληνικής υπηκοότητας και αργότερα, για τον ίδιο λόγο διώχθηκε από τη χώρα που αναγνώριζε ως δική της, συνδέθηκε με την Ιστορία της σύγχρονης τουρκικής ζωγραφικής, καθώς οι Onlar αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους σταθμούς της. Στόχος της ομάδας των Δέκα ήταν, διατηρώντας την επαφή με την παράδοση και πατώντας πάνω στην παράδοση να εντάξουν τη σύγχρονη ζωγραφική της Τουρκίας στα μεγάλα ρεύματα της Δύσης. Στην πρώτη έκθεση της ομάδας που έγινε στην τραπεζαρία της Ακαδημίας, στην είσοδο αναρτήθηκαν εκατέρωθεν ένα έργο τουρκικής λαϊκής τέχνης και ένα έργο του El Greco, ύψους το καθένα δυο μέτρων. Με αυτόν τον συμβολισμό, οι Onlar ήθελαν να δώσουν το στίγμα των καταστατικών αρχών της ομάδας τους.
Έργο
Η ΄Ηβη Στάγκαλη από το 1947 μαζί με τους Onlar και αργότερα ως βοηθός του Bedri Rahmi συμμετέχει σε εκθέσεις στην Τουρκία και την Ευρώπη. Παράλληλα κάνει εικονογραφήσεις βιβλίων (Τζακ Λόντον, Ζακ Πρεβέρ κ.α.). Το 1947 γίνεται η πρώτη αγορά έργου της από την Ziraat bankası (Αγροτική τράπεζα). Το 1955 συμμετέχει στην πρώτη έκθεση εκτός της Ομάδας των Δέκα. Το επόμενο έτος παίρνει μέρος στη συλλογική έκθεση του τουρκογερμανικού συνδέσμου στην Άγκυρα. Στην πρώτη Διεθνή έκθεση το 1958 στις Βρυξέλλες είναι υπεύθυνη του τουρκικού περιπτέρου. Το ίδιο έτος μένει για ένα μήνα στο Παρίσι κάνοντας αιματηρές οικονομίες προκειμένου να παρατείνει τη διαμονή της.
Επίσης το 1958 αναλαμβάνει την εικονογράφηση της Ιλιάδας σε μετάφραση Azra Erhat - A. Kadir. Τα σχέδια που κοσμούν την αρχή κάθε ραψωδίας είναι εμπνευσμένα από τη ζωγραφική των αρχαίων ελληνικών κεραμικών. Συμμετέχει στην έκθεση που διοργανώνει το Lyzeum Club στο Μόναχο με τίτλο “Türk Kadın Sanaçılar (Έκθεση γυναικών καλλιτεχνών της Τουρκίας).
Το 1963 γεννιέται η κόρη της Μάγια. Το 1964 ως Ελληνίδα υπήκοος απελάθηκε από την Τουρκία μαζί με την κόρη της, ηλικίας ενός έτους, και ήρθε ως πρόσφυγας στην Ελλάδα. Πέρασε το υπόλοιπο της ζωής της στην Αθήνα. Το 1964 Τούρκοι καλλιτέχνες και διανοούμενοι συγκεντρώνουν -δίχως αποτέλεσμα - υπογραφές προκειμένου να μην απελαθεί η Στάγκαλη.
Στην Αθήνα
Τον Οκτώβριο έρχεται με την κόρη της στην Αθήνα. Φέρνει μαζί της έργα μικρού μεγέθους, τα μεγάλα τα αφήνει στο σταθμό τρένου του Sirkeci με προορισμό την Αθήνα. Τα έργα της δεν έφτασαν ποτέ και μέχρι σήμερα αγνοούνται. Τον πρώτο καιρό πίστευε ότι θα τα καταφέρει να επιστρέψει στην Τουρκία και να συνεχίσει τη ζωή της εκεί. Την απογοήτευση την διαδέχτηκε βαριάς μορφής κατάθλιψη. Έκανε ελάχιστα έργα και σταδιακά σταμάτησε να ζωγραφίζει. Έζησε σε κατάσταση οικονομικής δυσχέρειας. Για μικρό διάστημα παρέδιδε μαθήματα γαλλικών και έκανε εργασίες βιοποριστικού χαρακτήρα που εξασφάλιζαν τα στοιχειώδη. Πέθανε από λευχαιμία στις 27 Αυγούστου του 1999.
Έργα τρίτων που αναφέρονται στην Ήβη Στάγκαλη
Το 1958, ο İlhan Berk, ένας από τους σημαντικούς Τούρκους ποιητές σήμερα, εκδίδει την ποιητική συλλογή Galile Denizi (Η θάλασσα της Γαλιλαίας) εκδόσεις Varlık Yayınları. Ανάμεσα στα ποιήματα της συλλογής υπάρχουν τρία ποιήματα για την Στάγκαλη.
Το 2002 από τις εκδόσεις Doğan Kitap κυκλοφορεί το βιβλίο του συγγραφέα Arif Keskiner, Çiçek gibi (Σαν λουλούδι). Μια συλλογή από ιστορίες πνευματικών ανθρώπων της Τουρκίας, που είχε γνωρίσει ο ίδιος. Στο βιβλίο υπάρχει ένα κείμενο αφιερωμένο στην Ήβη Στάγκαλη: Rum kızı İvi’nin hikayesi (Η ιστορία της νεαρής Ρωμιάς, Ήβης).
Το 2011 από τις εκδόσεις SEL, κυκλοφορεί τμήμα της αλληλογραφίας του διάσημου Τούρκου ζωγράφου Turan Erol με γράμματα που έλαβε από φίλους του καλλιτέχνες. Στο βιβλίο Gözlerinden öperim (Σε φιλώ στα μάτια) υπάρχουν έξι γράμματα της Ήβης Στάγκαλη.
Τον Μάιο του ίδιου έτους στο περιοδικό Τέχνης, rh+ artmagazin, ο Celal Binzet γράφει ένα εκτεταμένο άρθρο για την Η. Στάγκαλη με τίτλο İvy Stangali / Gölgeye Düşen Işık (Ήβη Στάγκαλη / Το φως που έπεσε στη σκιά).
Το 2015 κυκλοφόρησε στην Τουρκία από τις εκδόσεις Türkiye İş Bankası (εκδόσεις Τράπεζας Εργασίας της Τουρκίας), ένα άλμπουμ αφιερωμένο στην αλληλογραφία του Bedri Rahmi Eyüboğlu, Biz mektup yazardık, (Εμείς γράφαμε γράμματα). Στο άλμπουμ συγκεντρώνονται γράμματα που είχαν σταλεί στην ζωγράφο την περίοδο 1932 - 1975. Μεταξύ αυτών υπάρχουν και 11 γράμματα της Στάγκαλη. Χαρακτηριστικό είναι το γράμμα που του στέλνει στις 10 Νοεμβρίου του 1964, είκοσι μέρες μετά την άφιξή της στην Ελλάδα, το οποίο αποκαλύπτει την απόγνωση της λόγω της απέλασης.
Το 2019 κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Yapı Kredi Yağınları της τράπεζας YAPI KREDİ, βιβλίο με τίτλο “İvi Stangali: Ressamı hatırlamak” Ήβη Στάγκαλη, θυμόμαστε την ζωγράφο). Στο βιβλίο δημοσιεύεται το ημερολόγιο της Η. Στάγκαλη και υπάρχουν κείμενα της συγγραφέως Σούλας Μπόζη, της ιστορικού τέχνης Seza Sınanlar Uslu και της Μάγιας Στάγκαλη, κόρης της ζωγράφου. Το ίδιο έτος εντοπίστηκε έργο της στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης το οποίο εκτίθεται έκτοτε στον εκθεσιακό χώρο του Πανεπιστημίου.
Παραπομπές
↑BOZİS SİNANLAR USLU STANGALI, SULA BOZİS - SEZA SİNANLAR USLU - MAYA STANGALI (2019). İvi Stangali - Ressamı Hatırlamak. iSTANBUL: Yapı Kredi Yayınları. σελ. 1. ISBN 978-975-08-4450-8.
